Kroatië is van alle Balkanlanden het verst gevorderd in de toetredingsprocedure voor het lidmaatschap van de EU. Maar de huidige financieel-economische crisis en de ervaringen met de toetreding van Bulgarije en Roemenië geven ook aanleiding tot reserves. En de situatie op de Balkan maakt het er allemaal niet eenvoudiger op. De Europawerkgroep besprak de stand van zaken op 12 mei.

GroenLinks staat in principe open voor uitbreiding van de EU met landen van het voormalige Joegoslavië. Voor GroenLinks is de EU altijd belangrijk geweest als vredesproject en de landen van de West-Balkan horen ook cultuur-historisch bij de rest van Europa. Nu de toetreding van Kroatië als tweede land uit de regio dichterbij komt zien we ook dat de EU in de West-Balkan met lastige problemen te maken krijgt waarvoor nog niet direct een oplossing voorhanden is. Veel gereserveerde reacties dus in de discussie die de Europawerkgroep aan dit thema wijdde op 12 mei.

Voordat Kroatië het 28e lid van de EU kan worden zal er nog een aantal hobbels genomen moeten worden. In Slovenië wordt op 6 juni een referendum gehouden waarin de bevolking gevraagd wordt accoord te gaan met de deal die Slovenië en Kroatië sloten over hun grensconflict. Die deal bestond er uit dat het conflict zal worden voorgelegd aan een arbitragecommissie. Beide landen binden zich aan de uitkomst van deze arbitrage. De opstelling van Slovenië heeft de vraag opgeroepen of Kroatië op zijn beurt, en wellicht later ook Servië en andere kandidaten van de West-Balkan de EU bij toekomstige toetredingsonderhandelingen niet veel vaker zullen confronteren met onderlinge conflicten uit het verleden. Een nieuwe crisis rond Kosovo ligt dan in het verschiet. Om maar een van heikele punten in de regio te noemen.

Kroatië zal voordat het kan toetreden naast het grensconflict met Slovenië intern nog een aantal zaken moeten regelen. Een grondwetswijziging is voorzien. Een bijzonder heikel punt betreft de kieswet. Anne de Boer, die de Kroatische Groenen goed kent en hen de afgelopen jaren bij enkele verkiezingen gesteund heeft, vertelde dat tot nu toe ook in Bosnië wonende Kroaten op grond van hun dubbele paspoort stemrecht hebben en volop meedoen bij Kroatische verkiezingen. Het merendeel van die Bosnische Kroaten is rechts of erger en stemt op de regerende HDZ (conservatieve katholieken geliëerd aan de Europese Volkspartij waartoe ook het CDA, de CDU en Berlusconi behoren). Dit probleem speelde al eerder bij het loslaten van de visumplicht voor de EU voor inwoners van Kroatië en Servië, maar niet voor Bosnië-Herzegovina. De maatregelen kwam er in feit op neer dat het tweederde van de inwoners van dit laatste land vanwege de dubbele paspoorten óók vrijgesteld werd van visumplicht. Maar niet de (merendeels islamitische) Bosniaks. In het Europees Parlement hebben hebben De Groenen bij monde van Judith Sargentini de Commissie onlangs nog opgeroepen een einde te maken aan deze discriminatie.

Moeten we gezien al deze problemen niet wachten met het toelaten van Kroatië totdat alle voormalige Joegoslavische landen aan de voorwaarden voldoen? Deze vraag beheerste een belangrijk deel van de discussie in de Europawerkgroep. In principe lijkt gelijktijdige toelating van alle landen van de westelijke Balkan, inclusief Albanië misschien de meest redelijke optie. Judith Sargentini gaf in haar inleiding een opsomming van problemen die zich in verschillende landen in het gebied voordoen. Als je alles bij elkaar optelt zou een stapsgewijze toetreding van afzonderlijke landen met zoveel, vooral onderlinge problemen, de capaciteit van de EU wel eens te boven kunnen gaan. Een ander argument voor deze optie is de verwachting dat de christendemocraten, nog seeds dominant in Europa, na inlijving van hun katholieke broeders een vertragingstactiek gaan toepassen ten opzichte van andere landen waar ze minder gelijkgezinde christenen aantreffen. Waarmee de grens van Europa op die van het oude Habsburgse Rijk wordt vastgelegd, met alle gevolgen van dien voor de aangrenzende regio.

Judith wees op de inconsequente houding van CDA, ChristenUnie, VVD, D66, SP, en PVV in het Europese Parlement op dit punt. Deze partijen stemden in november voor een motie waarin Kroatië een datum werd voorgehouden voor de afronding van de onderhandelingen (half 2010). Dit in tegenstelling tot wat deze partijen vorig jaar in de verkiezingscampagne hadden beweerd over de uitbreiding van de EU en ook tot het standpunt van de Nederlandse regering. De les van de (te snelle) toelating van Bulgarije en Roemenië zou moeten zijn: noem geen datum, want dan ga je allerlei zaken die nog niet goed geregeld zijn op goed vertrouwen overhevelen naar de periode na aanvang van het lidmaatschap.Het is opmerkelijk dat De Groenen hier nu op moeten wijzen, een teken dat wij de uiteindelijk de zaak serieuzer nemen dan de populisten en eurosceptici.

Maar een gezamenlijke toetreding van alle landen van de westelijke Balkan is in de praktijk geen optie. Je kunt een land dat voldoet aan alle voorwaarden niet laten wachten. Het gaat om onafhankelijke landen die toetreden en onafhankelijk van elkaar onderhandelen met de EU-landen en uiteindelijk onafhankelijk van elkaar een verdrag ratificeren.

En een meerderheid van de Kroaten kijkt inmiddels ook uit naar het lidmaatschap van de EU, vertelde Andreja Lekic, Kroatische en in Nederland wonend en studerend. Er is wel een flinke minderheid die bezwaren heeft. Kroatië heeft een informele economie. Vissers en boeren vrezen onder druk te komen staan van Europese regelgeving. Anderen menen dat Kroatië eerst beter op eigen kracht een rijk land moet worden, zoiets als Zwitserland. Dan staat het land sterker in de onderhandelingen. Volgens Andreja hebben de Kroaten overigens meer moeite met de Slovenen (vanwege het conflict over de toegang tot de zee) dan met de Serven en Bosniërs. Hoe dan ook hoopt zij dat de toetreding van haar land tot de EU een feit wordt. De toegang tot de grotere Europese gemeenschap lokt met name veel jongeren. Niet om te emigreren, maar om meer mogelijkheden te hebben voor reizen, studeren en werken.

De conclusie van de discussie is dat we het toetredingsproces heel precies gaan volgen. De toepassing van de toelatingscriteria moet scherp in de gaten gehouden worden. Papieren toezeggingen en verklaringen over democratie en de rechtstaat zijn niet voldoende. Daarmee zouden we de Kroaten te kort doen. En de kieswet zal in dat geheel een ijkpunt worden.

Jos van Dijk